Każde słowo, które wypowiadamy, ma wpływ na innych – zarówno to życzliwe, jak i nieżyczliwe. Dlatego tak ważne jest, aby nauczyciele mieli świadomość, jak ich komunikacja działa na dzieci i jak mogą budować empatyczne, wspierające środowisko.

Słowa mają ogromną moc, a w przedszkolu, gdzie dzieci dopiero kształtują swoje emocje i relacje z innymi, ta moc nabiera jeszcze większego znaczenia. Nauczyciele, jako główni opiekunowie dzieci w tym wrażliwym okresie, mają unikalną okazję wspierać rozwój emocjonalny swoich podopiecznych poprzez świadome stosowanie języka.

Życzliwość – fundament zdrowego rozwoju emocjonalnego

Życzliwe słowa działają jak narzędzie budujące poczucie własnej wartości dziecka. Kiedy mówimy do dziecka w sposób pełen wsparcia, zachęty i zrozumienia, budujemy w nim przekonanie, że jest ważne i akceptowane.  Na przykład, kiedy przedszkolakowi coś się nie uda – rozleje wodę czy popełni błąd przy wykonywaniu zadania – reakcja nauczyciela może zaważyć na tym, jak postrzega własne możliwości.

Słowa takie, jak: Nic się nie stało, spróbuj jeszcze raz lub Każdy z nas popełnia błędy, to naturalne wzmacniają dziecko emocjonalnie, dając mu poczucie bezpieczeństwa. Życzliwe komunikaty uczą również dzieci empatii wobec innych. Kiedy nauczyciel mówi: Pomyśl, jak czułbyś się, gdyby ktoś tobie zrobił to samo?, pokazuje dzieciom, że ich słowa mają moc i wpływ na samopoczucie innych.

Słowa, które ranią – skutki nieżyczliwej komunikacji

Niestety, nie zawsze jesteśmy świadomi, jak duży wpływ na innych mają nasze słowa. Zbyt krytyczne, niecierpliwe lub ironiczne komentarze mogą na długo zapaść w pamięć dziecka i wpłynąć negatywnie na jego rozwój emocjonalny. Zamiast budować poczucie wartości, nieżyczliwe słowa mogą je osłabiać.

Przykładem może być sytuacja, kiedy dziecko nie chce uczestniczyć w grupowej zabawie. Słowa nauczyciela typu: Dlaczego znowu nie chcesz się bawić? Inne dzieci się starają, a ty tylko siedzisz! mogą spowodować, że dziecko zamknie się w sobie, poczuje się wykluczone i zacznie unikać kontaktu z grupą. W takiej sytuacji ważne jest, aby nauczyciel zareagował z empatią, np. Widzę, że nie masz teraz ochoty się bawić. Może chcesz opowiedzieć mi, co się dzieje?

Przykłady słów wypowiadanych przez dorosłych, które mogą być zawstydzające, oceniające lub porównujące z innymi dziećmi

• Dlaczego nie potrafisz tego zrobić, inne dzieci radzą sobie bez problemu? – porównywanie dziecka do rówieśników może obniżyć jego poczucie własnej wartości i wywołać wrażenie niespełnienia. Dzieci rozwijają się w różnym tempie, a takie komentarze mogą budzić frustrację i zniechęcać do dalszych prób.

• Zawsze jesteś na końcu, dlaczego nie możesz ubrać się tak szybko jak Kasia? – użycie sformułowania „zawsze” i porównanie do rówieśnika buduje w dziecku fałszywe przekonanie, że jest gorsze lub niepoprawne w swoim zachowaniu. Takie słowa mogą wzmocnić upór, złość, zawstydzać, zamiast wspierać rozwój i naukę właściwego zachowania.

• Czy musisz znowu płakać? Inne dzieci tego nie robią, a też są zmęczone – zawstydzanie dziecka za wyrażanie emocji, takich jak smutek, złość, rozczarowanie przez płacz, może prowadzić do tłumienia emocji i poczucia wstydu. Dzieci w przedszkolu dopiero się uczą, jak radzić sobie z emocjami, a takie reakcje nauczyciela mogą zaburzać ten proces.

Dlaczego to nie jest dobry sposób komunikacji?

Komunikacja zawstydzająca, oceniająca lub porównująca może prowadzić do eskalacji niepożądanych zachowań dzieci i utraty poczucia bezpieczeństwa.

1. Obniżone poczucie własnej wartości – dzieci, które są regularnie porównywane lub krytykowane, mogą zacząć wierzyć, że nie są wystarczająco dobre, co prowadzi do zaniżonej samooceny.

2. Lęk przed popełnianiem błędów – przedszkolaki, które są zawstydzane za swoje błędy, mogą bać się podejmować nowe wyzwania, co hamuje ich rozwój i kreatywność.

3. Utrata motywacji – zamiast zachęcać do poprawy, takie komunikaty często demotywują. Dziecko może przestać się starać, ponieważ będzie przekonane, że i tak nie sprosta oczekiwaniom.

4. Tłumienie emocji – zawstydzanie dzieci za wyrażanie emocji, takich jak złość czy smutek, może prowadzić do ich tłumienia, co w dłuższej perspektywie negatywnie wpływa na rozwój emocjonalny,.

5. Pogorszenie relacji z nauczycielem – dziecko może zacząć unikać kontaktu z nauczycielem, który zawstydza lub ocenia, co może osłabić więź między nimi i prowadzić do braku zaufania.

Zamiast tego warto stawiać na życzliwą komunikację, która wspiera rozwój dziecka, buduje jego pewność siebie i pokazuje, że popełnianie błędów jest naturalnym etapem nauki.

Jak korygować błędy dziecka, aby wzmacniać poczucie wartości i chęć do współpracy? Korygowanie błędów dziecka w przedszkolu jest istotnym elementem wychowawczym, jednak ważne jest, aby robić to w sposób, który wzmacnia jego poczucie wartości, motywuje do dalszych prób i buduje zdrowe relacje z nauczycielem. Zamiast krytyki, wyśmiewania czy zawstydzania, warto zastosować podejścia, które wspierają rozwój emocjonalny i społeczny dziecka.

Oto kilka strategii, które mogą pomóc w korygowaniu błędów dziecka w sposób konstruktywny i pozytywny:

1. Używaj języka zachęty, a nie oceny. Zamiast oceniać dziecko: Źle zrobiłeś czy To nie jest wystarczająco dobre, skup się na tym, aby wspierać jego wysiłki i podkreślać, że błędy są częścią procesu nauki.

2. Skup się na procesie, a nie na wyniku. Kiedy dziecko popełnia błąd, zamiast krytykować efekt, warto zwrócić uwagę na to, jak bardzo się starało i co udało mu się osiągnąć

 3. Daj konkretne wskazówki, jak poprawić błędy. Zamiast ogólnych i negatywnych komentarzy oferuj konstruktywną pomoc, która pokaże dziecku, co może zrobić inaczej.

4. Akceptuj emocje dziecka. Jeśli dziecko zareaguje frustracją lub smutkiem po popełnieniu błędu, warto zaakceptować jego emocje i pokazać zrozumienie, zamiast zaprzeczać im lub je minimalizować.

5. Zachęcaj do samodzielnej refleksji. Pomóż dziecku zauważyć, co może poprawić, zamiast narzucać mu swoje rozwiązania. To buduje jego samodzielność i krytyczne myślenie.

 6. Używaj pozytywnych zamienników. Unikaj słów, które mogą wywoływać w dziecku poczucie porażki. Zamiast tego używaj pozytywnych zamienników, które skupiają się na rozwoju

7. Unikaj etykietowania. Nazywanie dziecka „niezdarą”, „bałaganiarzem” czy „leniem” ma długofalowe negatywne skutki. Zamiast etykiet używaj opisów zachowań i proponuj alternatywy.

8. Daj czas na poprawę. Warto dać dziecku czas na naukę oraz przestrzeń do popełniania błędów, zamiast wymagać perfekcji od razu. Wspieraj cierpliwie, pokazując, że każdy błąd to szansa na rozwój.

Trudne sytuacje komunikacyjne – jak je rozwiązywać?

W przedszkolu nie brakuje wyzwań komunikacyjnych. Dzieci często nie potrafią wyrazić swoich emocji w sposób zrozumiały dla dorosłych, co prowadzi do frustracji i konfliktów. Jak nauczyciel może pomóc w takiej sytuacji?

1. Złość i agresja – kiedy dziecko reaguje agresywnie, np. uderza rówieśników lub niszczy zabawki, nauczyciel powinien unikać karania poprzez słowa, które mogą dodatkowo eskalować sytuację. Zamiast: Dlaczego zawsze musisz być taki niegrzeczny? lepiej zareagować: Widzę, że jesteś bardzo zły. Powiedz, co cię zdenerwowało.

2. Lęk przed nowymi wyzwaniami – dzieci mogą się bać nowych sytuacji, takich jak choćby występy na forum grupy. Zamiast naciskać: No, chodź, przecież to tylko zabawa!, można wesprzeć dziecko, mówiąc: Rozumiem, że to dla ciebie trudne. Możesz spróbować małymi krokami, a ja będę obok, żeby ci pomóc.

3. Wycofanie społeczne – niektóre dzieci mogą wycofywać się z kontaktu z rówieśnikami. W takich przypadkach ważne jest, aby nauczyciel unikał porównań: Inne dzieci potrafi ą, a ty nie. Zamiast tego powinien wspierać dziecko w budowaniu pewności siebie: Każdy ma swój czas, żeby się nauczyć, na pewno dasz radę.

Jak nauczyciel może wspierać dzieci przez słowa?

1. Budowanie więzi przez komunikację – ważne, aby nauczyciel codziennie znajdował czas na rozmowy z dziećmi, choćby kilka słów uwagi dla każdego. Te małe momenty mogą przynieść wielkie korzyści emocjonalne, bo dziecko czuje się zauważone.

2. Modelowanie empatycznej komunikacji – dzieci uczą się przez naśladowanie. Kiedy nauczyciel stosuje empatyczne, życzliwe słowa, przedszkolaki zaczynają postępować podobnie w relacjach z rówieśnikami. Jeśli nauczyciel krzyczy, wyśmiewa, wytyka, one też to robią.

3. Nauka wyrażania emocji – zamiast oceniać za okazanie emocji: Ale z ciebie smutas dzisiaj, nauczyciel może uczyć dzieci je nazwać: Wygląda na to, że jesteś smutny, bo kolega zabrał twoją zabawkę. Powiedz mu, jak się czujesz, zamiast się obrażać.

Słowa mają ogromne znaczenie w rozwoju emocjonalnym dzieci, zwłaszcza w przedszkolu, gdzie maluchy dopiero zaczynają odkrywać, jak wyrażać swoje uczucia i rozumieć emocje innych. Nauczyciele odgrywają kluczową rolę w tym procesie, mogąc wspierać dzieci poprzez życzliwą, empatyczną komunikację lub nieświadomie utrudniać im budowanie pewności siebie oraz zdrowych relacji. Świadome stosowanie słów, unikanie krytyki i nauka wyrażania emocji to kluczowe elementy wspierania rozwoju emocjonalnego dzieci w przedszkolu. Pamiętajmy, że każde słowo ma znaczenie.

Agnieszka Ukleja

Źródło: Bliżej Przedszkola